Zorgsector moet regels bepalen voor zorgrobots: ‘Wie is de baas over de robot?’
Als het aan het ministerie van Volksgezondheid (VWS) ligt, komt de zorgsector met ethische regels waar een zorgrobot aan moet voldoen. Het ministerie zal die kaders niet gaan stellen. Dat blijkt uit antwoord op vragen van Meldpunt Actueel.
Ethisch protocol noodzakelijk voor robots in de ouderenzorg
Dat er behoefte is aan duidelijkheid over wat een zorgrobot wel of niet allemaal zou mogen doen, blijkt uit een eerdere uitzending van Meldpunt Actueel. Hierin roepen zowel ouderenbond ANBO-PCOB als Jan Kees van Wijnen, bestuurder van zorginstelling tante Louise (én van landelijk samenwerkingsverband, stichting Anders werken in de zorg), op om met een ethisch protocol te komen. Dit is nodig omdat er steeds vaker naar robots wordt gekeken om het werk van mensen over te nemen in de ouderenzorg.
“We willen een ethisch protocol maken waarin we beschrijven hoe ver we kunnen gaan met robotisering in de ouderenzorg. Zodat de menselijke maat gehandhaafd blijft,” zegt Van Wijnen in de uitzending. ANBO-PCOB ondersteunt dat plan en noemt het “heel belangrijk dat er een nieuw ethisch afwegingskader komt.” Als het aan het ministerie van VWS ligt, is het aan Van Wijnen en anderen zelf om deze regels op te stellen.
Ethische vragen over robotisering in de zorg vanaf het begin meenemen
Bij de antwoorden van VWS wordt ook verwezen naar een zogeheten signalement dat door het Centrum voor Ethiek en Gezondheid is opgesteld in 2020. Daarin stelt het CEG, opgericht om de overheid over ethische vraagstukken over gezondheidszorg te informeren, dat “het essentieel is om de ethische vragen, die robotisering in de zorg oproept, al vanaf het begin van de ontwikkelingen mee te nemen.”
Is er ruimte om te kiezen voor de zorgontvanger zelf?
Het CEG waarschuwt ook voor autoritaire zorgrobots. “In hoeverre is er voor de zorgontvanger ruimte om te kiezen wat hij wil, met andere woorden: wie is de baas over de robot, is dat de zorgontvanger, de zorgverlener of de ontwikkelaar?” Ook moeten volgens het adviesorgaan beslissingen over hoe de robot functioneert altijd worden genomen in overleg tussen de zorgontvanger (indien hiertoe in staat), zorgverleners en familie.
Overleg met personeel is belangrijk
Myrthe Lenselink, medeauteur van bovengenoemde publicatie, benadrukt dat overleg met personeel belangrijk is. “Zorgverleners moeten heel goed weten voor wie de zorgrobots, wat doen.”
Lenselink noemt het “zonde” dat er door het ministerie van VWS de afgelopen 5 jaar niets is gedaan met hun signalement. “Het is ondergesneeuwd door covid toentertijd, maar het is onverminderd relevant.” Verder vertelt ze: “Te vaak bij technologie zie je dat de gedachte is door ontwikkelaars: ‘we moeten de ethiek er nog even bij halen’. Maar je moet vanaf het begin van het ontwikkelproces hiermee bezig zijn.”
“Een zorgbutler kan niet de bedoeling zijn”
Het gaat hierbij niet alleen om de daadwerkelijke handelingen van een zorgrobot die ethische vraagstukken oproept: hoe ver mag een zorgrobot gaan bij het bijvoorbeeld wassen van een oudere? Maar een ander ethisch vraagstuk volgens Lenselink is: wie kan wel of niet gebruikmaken van de zorgrobot. “Wordt het alleen iets voor rijke mensen? Een zorgbutler kan niet de bedoeling zijn”, aldus Lenselink.
Politiek vraagt om richtlijnen
Vanuit politiek Den Haag wordt dat geluid ondersteund. De SP vindt het riskant als “de een wel en de ander niet gebruik kan maken van een zorgrobot.” Die partij noemt het bizar dat de sector geen richtlijnen heeft waaraan het moet voldoen. “Bovendien moet je altijd de keuze hebben voor een mens, omdat het werk van een zorgverlener altijd meer is dan een robot kan,” zegt Sarah Dobbe, zorgwoordvoerder van de SP. Ook GroenLinks-PvdA ziet een rol voor de landelijke overheid om kaders te stellen, mocht de toepassing van robotisering sterk uiteen gaan lopen tussen commerciële en niet-commerciële zorgaanbieders.
Zorgrobots bij ongeveer 1 op de 5 patiënten ingezet
Inmiddels blijkt uit de meest recente cijfers (RIVM over 2024) dat zorgrobots door verpleegkundigen bij ongeveer 1 op de 5 patiënten worden ingezet. De beroepsvereniging Verzorgenden Verpleegkundigen V&VN onderschrijft de behoefte aan ethische regels.
De verpleegkundigen vinden dat in het gesprek hierover “de overheid in de lead is”. Maar dat je dat wel centraal moet organiseren, de politiek én de sector. “Er moeten zowel wetgeving (door de overheid) als richtlijnen (voor het veld) komen, omdat de vraag: ‘Mag je als patiënt eisen dat je door een zorgverlener wordt geholpen in plaats van een robot?’ een vraag is die aan de wetgever is om te bepalen,” aldus V&VN. Dat ziet de SP dus ook zo in. De partij stelt hierover Kamervragen aan de minister van Volksgezondheid.
(Bron: tante Louise, Anders werken in de zorg, ANBO-PCOB, CEG, VWS, SP, GroenLinks-PvdA, RIVM, V&VN. Foto: MAX)
Regels voor robots in ouderenzorg nodig: “De menselijke maat moet gehandhaafd blijven”