Opendeurenbeleid ouderenzorg is nog lang niet op orde

Slechts 471 verpleeghuizen voldoen aan de regelgeving

Volgens dementiedeskundige Francien van de Ven voldoen maar 471 verpleeghuizen aan de regelgeving. Brancheorganisatie ActiZ erkent een achterstand in uitvoering van de Wzd, maar stelt dat uitvoering van de wet voor veel zorginstellingen te complex is.

Dodelijk ongeval

Op 13 februari 2025 komt een 82-jarige bewoner van zorginstelling Linge’s Zorglandgoed in Rumpt om het leven. De man ging wandelen en kon naar buiten. De instelling heeft sinds 2019 een zogenoemd opendeurenbeleid, waarbij bewoners in principe zelf kunnen beslissen naar buiten te gaan.

Bestuurder Nicoline van Iperen reageert op het overlijden: “Deze man kwam veel buiten, dat was heel belangrijk voor zijn welzijn. Hij had niet op een gesloten instelling kunnen verblijven. En we hebben dat uitgebreid besproken met zijn familie.”

Hoofdregel opendeurenbeleid: ‘nee, tenzij’

Het opendeurenbeleid komt voort uit de Wet zorg en dwang, die sinds 1 januari 2020 is ingevoerd. Die regelt de toepassing van onvrijwillige zorg aan mensen met een verstandelijke beperking of psychogeriatrische aandoening, zoals dementie. Doel is om dwang te beperken en alternatieven te stimuleren. De hoofdregel is: “Nee, tenzij.”

Stille revolutie in de ouderenzorg

Instellingen die zich niet houden aan de regels, konden tot nu toe rekenen op coulance. Verschillende grote zorginstellingen werken momenteel nog aan de overgang van gesloten naar open instelling, laten zij aan Meldpunt weten. De IGJ deelde de afgelopen jaren geen waarschuwingen en boetes uit bij overtreding van de Wzd. De omschakeling van gesloten naar opendeuren is een soort stille revolutie in de ouderenzorg, zeggen betrokkenen tegen Meldpunt.

Ook brancheorganisatie ActiZ weet dat een deel van de sector nog bezig is met deze transitie. Woordvoerder Wouter van den Elsen: ”Iedereen is er mee bezig, al onze 400 leden. Maar we zijn nog maar halverwege. Een groot deel voldoet er inmiddels aan. Maar cijfers daarover ontbreken nog.”

Inspectie gaat minstens 80 instellingen controleren op opendeurenbeleid

Maar in het najaar van 2025 zullen tientallen zorginstellingen onaangekondigd worden bezocht door inspecteurs van IGJ. Woordvoerder Frank Wassenaar van de inspectie zei daarover tegen Meldpunt: “Normaal kijken we tijdens inspectiebezoeken heel breed naar de zorg die een organisatie biedt. Maar dit zijn themabezoeken. Minstens 80 instellingen zullen van half augustus tot half oktober bezocht worden, om te controleren op opendeurenbeleid.”

Brancheorganisatie ActiZ begrijpt dat de IGJ de nieuwe inspecties gepland heeft, maar wijst erop dat sommige onderdelen van de Wdz lastig zijn uit te voeren. Woordvoerder Van den Elsen: “Voor onze leden is het soms heel ingewikkeld. Zomaar de deuren opengooien kan een risico voor mensen opleveren. Het is soms onduidelijk wat een cliënt wel en niet aankan.”

ActiZ: de wetgeving is te complex

De brancheorganisatie trok al eerder aan de bel over de problemen met de uitvoering van de nieuwe wet. In juni liet de organisatie zelfs weten een grondige herziening van de Wdz te willen. ActiZ en andere zusterorganisaties willen de regels op 190 punten aangepast zien. De wetgeving is te complex, sluit slecht aan op de zorgpraktijk en biedt onvoldoende houvast voor cliënten en zorgverleners, stelde de brancheorganisatie.

Die kritiek op de Wet zorg en dwang heeft ActiZ nog steeds. “De uitvoering is veel te ingewikkeld gemaakt,” zegt woordvoerder Van den Elsen. Dat de praktijk achterloopt op de tekentafel, weet ook Francien van de Ven, directrice van zorginstelling Grootenhout in Brabant. Ze schreef verschillende boeken over dementie, en heeft een online Faceboekgroep Dementie, sluit niet op.

Worsteling met opendeurenbeleid

Van de Ven wil zorgprofessionals en bewoners een gezicht geven en zet zich dagelijks in voor het openen van de deuren. Maar ze ziet veel instellingen die gespecialiseerd zijn in dementie worstelen met de nieuwe regels en houdt, op basis van meldingen aan haar website, een lijst bij van instellingen die inmiddels aan Wdz-wetgeving voldoen. Van de 2500 verpleeghuizen landelijk zijn er nog maar 425 die aan álle punten voldoen.

“Het duurt allemaal veel te lang,” zegt Van de Ven. ”De Wet zorg en dwang is al 5 jaar oud. Maar we kiezen er in de branche vaak voor om er niets mee te doen. Er is veel te weinig urgentie.”

Leefcirkels in de ouderenzorg bieden maar beperkt soelaas

Ze zegt dat het inzetten van zogenoemde leefcirkel-technologie meestal geen soelaas biedt. Leefcirkels zijn virtuele zones die de bewegingsvrijheid van bewoners met dementie beheren met sensoren. Het is technologie waarmee bewoners automatisch naar buiten kunnen gaan als ze daartoe gemachtigd zijn. Er volgt een seintje als iemand de zone uitgaat. De laatste jaren zijn er steeds meer van die leefcirkels verschenen in de ouderenzorg.

Van de Ven waarschuwt: “Veel cliënten krijgen in de praktijk leefcirkel 0. We maken van zorgmedewerkers hiermee politieagenten, die de hele dag met technologie bezig zijn. De angst regeert in zulke verpleeghuizen.”

Wat werkt dan wel richting een opendeurenbeleid?

Het werkt volgens Van de Ven beter om na te denken over verbeteringen in beleid van een verpleeghuis. Ze heeft een stappenplan richting een open instelling gemaakt. Ze raadt daarbij aan te overleggen over de visie van de eigen instelling, om nieuwe activiteiten voor de bewoners te bedenken en zelfs woordgebruik aan te passen. “Als je zegt dat mensen gaan ‘weglopen’ dan heeft dat een hele negatieve lading en zullen je collega’s het gevoel hebben dat dit niet mag en bewoners zo snel mogelijk terughalen.”

Dat de overgang naar opendeuren niet gemakkelijk is weet Francien uit eigen ervaring. Ze organiseerde recentelijk bijeenkomsten met buurtbewoners rondom zorginstelling Grootenhout, waarbij ze schrok van de onwetendheid van sommige betrokkenen. “De meeste buurtbewoners denken: bij een diagnose dementie moet iemand worden opgesloten omdat het anders gevaarlijk wordt. Terwijl dit niet de praktijk niet zo is.”

Blij met de inspecties

Van de Ven is blij met de aangekondigde nieuwe inspecties van IGJ. “Er gaat een signaal vanuit en het stemt tot nadenken. Maar die 80 geplande bezoeken zijn eigenlijk nog weinig, gezien de omvang van de problemen in de hele sector.” Brancheorganisatie ActiZ noemt de inspectie een wettelijke taak van de IGJ, en ook noodzakelijk. ActiZ zal haar leden informeren door middel van voorlichtingsavonden en adviezen op maat.

Linge’s Zorglandgoed heeft na het incident uitgebreid met IGJ contact gehad en een onafhankelijk onderzoek laten uitvoeren. Er zijn verschillende verbeterpunten doorgevoerd, zoals de aanschaf van GPS-systemen en betere zoeklichten. Het bestuur kijkt met vertrouwen naar de toekomst en is vastbesloten het opendeurenbeleid voort te zetten.

(Bron: IGJ, ActiZ, Francien van de Ven, Faceboekgroep ‘Dementie, sluit niet op’, archief. Foto: Shutterstock)

Gedwongen zorg: inspectie gaat 80 instellingen bezoeken en checken op opendeurenbeleid