Ouderenmishandeling veel te weinig gemeld: ‘Het komt misschien wel vaker voor dan kindermishandeling’

“Wat is daar achter de voordeur gebeurd?”

Ouderenmishandeling steekt steeds zijn lelijke kop op in de media, zoals Elles de Bruin onlangs nog in haar tweewekelijkse column schrijft: “Wat is daar achter de voordeur gebeurd?” vraagt ze zich geschrokken af. Aanleiding voor haar column is het nieuws dat in Geldrop een 83-jarige vrouw is neergestoken en dat haar 83-jarige echtgenoot als verdachte is aangehouden.

Crisis door mantelzorgen naast gewone baan

Het grijpt Twan Mensen nog zichtbaar aan. De crisis die hij als mantelzorger van zijn gehandicapte moeder Hannie beleefde. Twan verzorgt haar vanaf zijn 16^e  jaar. Hannie zit in een rolstoel en beweegt zich steeds moeilijker. Twan doet het huishouden en verzorgt Hannie. Ze heeft gemiddeld 113 uur per week verzorging nodig. Dat is loodzwaar naast zijn gewone baan als licht- en geluidstechnicus.

Het veroorzaakt oplopende spanning in de familie. Twan krijgt er ruzie over met zijn zus en hij zoekt hulp bij zorgverleners. Maar dat verandert niets aan de druk in het huishouden. Twan schreeuwt soms tegen Hannie. “Ik stond steeds vaker mijn frustratie tegen haar te botvieren,” zegt hij.

De situatie bereikt een dieptepunt als Twan haar tot 2 keer toe schopt. Zijn moeder moet daardoor in een ziekenhuis behandeld worden. “Ik schaamde me kapot,” zegt hij geëmotioneerd. Pas na deze escalatie vindt een interventie door het Expertise Centrum Familiezorg plaats. “Die hebben ons werkelijk geholpen,” aldus Mensen.

Overbelast raken van mantelzorg

Het overbelast raken van mantelzorg leidt vaker tot spanningen en zelfs mishandeling in gezinnen. Dat zegt VU-hoogleraar Kees Blankman, gespecialiseerd in de rechtsbescherming van ouderen. Hij was jarenlang rechter-plaatsvervanger in rechtszaken waarbij mensen onvrijwillig kunnen worden opgenomen.

“Het is echt het topje van een ijsberg”

Blankman constateert in zijn onderzoeken dat ouderenmishandeling veel vaker voorkomt dan de gangbare schatting, waarbij ervan uit wordt gegaan dat 1 op de 20 ouderen slachtoffer wordt van mishandeling. “Het is echt het topje van een ijsberg. Het komt denk ik vaker voor dan kindermishandeling,” aldus Blankman.

Het landelijke advies- en meldpunt Veilig Thuis kreeg vorig jaar 129.250 meldingen van huiselijk geweld, bij 2.500 van die gevallen gaat het om ouderenmishandeling. Het aantal ouderen dat langer thuis woont neemt toe, maar het aantal meldingen van ouderenmishandeling blijft al jaren ongeveer hetzelfde. Dat baart Judith Kuypers, voorzitter van het Landelijk Netwerk Veilig Thuis, zorgen. “Slechts een heel klein percentage van de meldingen die wij binnenkrijgen gaat over ouderenmishandeling. Dat moet veel meer zijn,” zegt Kuypers in Meldpunt Actueel.

Bedenkingen bij het lage aantal meldingen over ouderenmishandeling

Ook Sivera Berben, lector acute intensieve zorg bij HAN University of Applied Sciences heeft bedenkingen bij het lage aantal meldingen over ouderenmishandeling aan Veilig Thuis: “Het is echt een enorm probleem. Wat vaak niet zichtbaar is omdat het achter de voordeur gebeurt. Mensen worden steeds ouder, hebben meer ziekten, en worden daardoor ook kwetsbaarder voor mishandeling.”

Berben ziet dat er een taboe heerst onder ouderen om mishandeling te melden. De problemen komen vaak pas aan het licht als 70-plussers worden opgenomen in een ziekenhuis. De signalering van mishandeling is soms complex. “Het blijkt dat ouderen het vaak verhullen. Er heest een enorm taboe op. Maar het kan leiden tot een crisis, en dan lukt het niet meer om signalen te verbloemen,” zegt Berben in Meldpunt Actueel.

‘Onderraportage’ ouderenmishandeling

SEH-arts Jasper de Haan van het Flevoziekenhuis spreekt van een ‘onderraportage’ op dit gebied. Hij laat in Meldpunt Actueel de methode van intake van nieuwe patiënten in het ziekenhuis zien. “Als we de screening hebben gedaan, en er is een vermoeden van mishandeling, kunnen we anoniem overleggen met Veilig Thuis.”

Er kan een wachttijd bestaan tussen een melding aan Veilig Thuis en het daadwerkelijk oppakken van de betreffende melding. Judith Kuypers zegt dat die termijn kan variëren, omdat Veilig Thuis 25 regionale organisaties heeft. “Er bestaan regionale verschillen. Soms kan het wel 2 tot 3 weken duren voordat een melding opgepakt wordt. Maar op het moment dat wij echt een ernstige situatie zien, dan wordt meteen doorgepakt.”

Pleidooi voor nieuw expertisecentrum ouderenmishandeling

Sivera Berben pleit voor actie en een nieuwe expertisecentrum ouderenmishandeling, waarin politie, OM, banken, notarissen de krachten bundelen om tot snellere actie te kunnen komen. Hoogleraar Kees Blankman sluit zich daarbij aan en wil ook dat Veilig Thuis meer bevoegdheden krijgt om in te grijpen.

“Ik vind dat Veilig Thuis van positie moet verschuiven. Niet [alleen] moet het primair meld- en adviespunt zijn, maar het moet de primaire verzoeker van maatregelen bij de rechter zijn voor ouderen, die in de knel zitten. Net zoals de Raad voor de Kinderbescherming alle signalen krijgt van kinderen in de knel, onderzoek doet en tegen de rechter zegt: ‘Hier moet een ondertoezichtstelling op, of dit moet een uithuisplaatsing zijn of niet’.”

Judith Kuyper begrijpt deze wens tot meer slagkracht voor Veilig Thuis: “Als het echt over de meest extreme situaties van ouderenmishandeling gaat, dan snap ik dat je zou willen dat je een bepaald mandaat hebt, dat je in kan zetten om daadwerkelijk door te pakken.”

OM houdt een slag om de arm

Het Openbaar Ministerie is op verzoek van Meldpunt Actueel het aantal gevallen van ouderenmishandeling nagegaan. Landelijk officier huiselijk geweld en zeden, Judith van Schoonderwoerd den Bezemer-Wolters ziet geen toename van het aantal zaken waarbij sprake is van ouderenmishandeling. Maar het OM houdt daarbij een slag om de arm, zegt zij tegen Meldpunt Actueel: “Het is heel moeilijk om zicht te krijgen op ouderenmishandeling. Mogelijk is er sprake van onder-signalering. Ouderen vinden meestal de weg niet naar hulpinstanties. Bijvoorbeeld door dementie, maar ook door schaamte, of ze herkennen de gebeurtenissen niet als geweld.”

Kees Blankman: “Ik zie dit als een verzuchting van de officier. Dat we veel nog niet weten. Dat zouden we niet moeten willen. Het is tijd voor actie op dit punt.”

Meer aandacht door een nieuwe plek op de website van Veilig Thuis

Het landelijk advies- en meldpunt Veilig Thuis kondigt aan dat ouderenmishandeling een nieuwe plek krijgt op zijn website. Daarbij wordt op een online portal een AI-tool ingezet. Verder roept Veilig Thuis betrokkenen en getuigen van ouderenmishandeling op zich te melden en over hun ervaringen te praten.

Door: Dirk Bayens

(Foto: MAX)

Ouderenmishandeling treft 1 op de 20 ouderen: ‘Het werkelijke aantal ligt vele malen hoger’