Steekproef wijst uit veel microplastics in wegwerpbekertjes: ‘vooral bij gebruik van warme dranken’

Steekproef met wegwerpbekertjes

Voor wegwerpplastics bestaan al strenge normen. Ze vervuilen de leefomgeving aanzienlijk. Sinds 1 juli 2023 moet er extra betaald worden voor wegwerpplastics. De Tweede Kamer wil de heffing op plastic voor eenmalig gebruik overigens alweer afschaffen; vanaf 1 januari 2024 wordt er al niet meer op gecontroleerd.

Maar wat is de invloed van microplastics op de gebruikers? Daar gaat het hierover bij de steekproef van wegwerpbekertjes. Deze door Meldpunt ingezamelde bekertjes werden vervolgens geanalyseerd in het laboratorium van de KU Leuven, onder leiding van Maarten Roeffaers, hoogleraar bio-ingenieurswetenschappen. De Belgische onderzoekers wilden weten of er microplastics vrijkomen uit de bekertjes die in de drank terechtkomen. Het gaat om een indicatief onderzoek, een niet-statistisch onderbouwde steekproef.

Wegwerpbekertjes met koud en warm water gespoeld

De coating van alle onderzochte bekers bleek te bestaan uit polyethyleen (PE), een plastic laag die tijdens de productie op het karton wordt aangebracht. Voor elk bekertje voerde het onderzoeksteam 2 tests uit. Eerst werd de beker gespoeld met 100 ml koud water. Daarna werd 100 ml heet water van ongeveer 90°C in de beker gegoten. Deze proefopstelling bleef 15 minuten staan om zo het gebruik bij warme drank te simuleren.

Na beide behandelingen werd het water gefilterd met een zeefje met zeer fijne openingen van 1 micrometer, waarmee alleen kunststofdeeltjes achterbleven. Cellulosevezels van het karton telden niet mee.

Resultaten van de steekproef naar microplastics bij wegwerpbekertjes bij koud water.

Dit zijn de resultaten

De resultaten waren opvallend. Roeffaers en zijn team vonden in het koude water gemiddeld 4.600 microplastics per beker, waarvan ongeveer 85 procent kleiner is dan 5 micrometer. Bij het gebruik van warm water steeg dat aantal aanzienlijk: gemiddeld bijna 35.000 microplastics per beker, een toename met een factor 7.

Roeffaers zegt: “Dit bevestigt dat hogere temperatuur een duidelijke impact heeft op de afgifte van microplastics. Ook hier gaat het hoofdzakelijk (90 procent) om zeer kleine fragmenten (<5 µm).’ Ter verduidelijking: lengtemaat µm geeft een micrometer aan. Dat is 0,000001 meter, een miljoenste deel van een meter, of een duizendste deel van een millimeter, oftewel 0,001 mm.” Voor een beter begrip: een schepje suiker of zout lost ook beter op in warm dan in koud water. De microplastics komen gemakkelijker vrij bij hitte.

Resultaten van de steekproef naar microplastics bij wegwerpbekertjes bij warm water.

Andere reden voor het loskomen van microplastics

Volgens de onderzoekers komen de deeltjes mogelijk ook los door mechanische wrijving: “Die deeltjes komen waarschijnlijk los omdat die bekers in elkaar gestapeld zijn. En als je ze uit elkaar haalt of in elkaar steekt, dan gaat dat door wrijving en gaat die coating deels loskomen. En dat zien we in het spoelwater of later ook in het warme water.”

Geen statistisch onderbouwde studie

Hoewel het onderzoek duidelijke trends toont, wil de KU Leuven benadrukken dat het nog geen statistisch onderbouwde studie is. Daarvoor is verder onderzoek nodig met grotere steekproeven. Toch is het voor Roeffaers  aanleiding tot meer onderzoek, zeker naar de invloed van temperatuur en materiaalkwaliteit.

Toxicologen Emma Kasteel en Remco Westerink van de Universiteit Utrecht, gespecialiseerd in de gezondheidseffecten van micro- en nanoplastics, keken naar de resultaten van de KU Leuven. “Bij koude drank gaat het om 5.000 plasticdeeltjes. Dit komt overeen met ongeveer 20 microgram en dat is ongeveer het gewicht van 2 zandkorreltjes. Bij een kartonnen bekertje warme drank, bijvoorbeeld koffie, krijg je aan gewicht ongeveer 6 tot 7 zandkorreltjes aan microplastic binnen.”

Kasteel: “Het aantal vrijkomende deeltjes is veel, maar dat er meer deeltjes vrijkomen onder warme omstandigheden is niet iets wat mij verbaast, want we weten dat plastic onder hitte meer microplastics loslaat dan wanneer het koud is.”

Onbekend wat die plastic deeltjes in ons lichaam precies doen

Wat de impact van microplastics in het lichaam betreft, is het wetenschappelijk beeld nog onduidelijk. “Wat die plastic deeltjes in ons lichaam precies doen, dat weten we eigenlijk niet zo goed. Wat we zien in studies op het lab is bijvoorbeeld dat microplastics immuuncellen lijken te activeren. Die geactiveerde immuuncellen zouden kunnen leiden tot ontstekingen in ons lichaam. Alleen, we hebben meer tijd nodig om de resultaten die we hier in onze reageerbuisjes zien te vertalen naar hoe dat in de mens gaat.”

Verband tussen microplastics en ziektes als Alzheimer

Hoewel er vaak wordt gespeculeerd over een verband tussen microplastics en ziektes als Alzheimer, zegt Kasteel daarover: “We weten dat mensen met Alzheimer meer ontstekingen hebben. Maar er is geen causaal verband vastgesteld tussen plastic en de ziekte van Alzheimer.”

Binnen het grote Nederlandse onderzoeksprogramma MOMENTUM onderzoeken Kasteel en Westerink de effecten van micro- en nanoplastics op de gezondheid. Ze vonden plastic deeltjes terug in diverse organen. “We hebben plastic deeltjes teruggevonden in hersenen, maar ook in de lever, in de placenta. Echt in veel verschillende organen. Maar wat ze daar precies doen, dat weten we eigenlijk nog niet zo goed.”

Wat adviseren de experts?

Gevraagd naar een advies, zegt Kasteel: “Ik vind minder plastic gebruik een goed advies. Niet alleen vanuit een persoonlijke blootstelling aan microplastics, maar ook voor het milieu. We gebruiken ontzettend veel plastic. En we zien dat de plastic productie nog steeds elk jaar toeneemt en zeker het gebruik van zogenaamd wegwerpplastic. Dat kan echt minder.”

Ook Roeffaers  pleit voor enige voorzichtigheid: “Ik denk dat we moeten aanraden om bewust gebruik te maken van dit soort producten. Dat we weten dat er een mogelijk risico is. Dan geldt eigenlijk het voorzorgsprincipe: als je niet weet wat de effecten zijn, dat je er voorzichtig mee omgaat en het gebruik probeert te minimaliseren.”

Reacties op de steekproef

De betrokken bedrijven die de geteste bekertjes gebruiken, benadrukken dat alle wegwerpbekertjes voldoen aan de wettelijke normering. Omdat het om een louter indicatieve steekproef gaat, is het niet mogelijk conclusies te verbinden aan deze steekproef, laten zij aan Meldpunt weten. Sommige concerns roepen wel op tot een bewust gebruik van plastic.

Voor de verschillende reacties op de steekproef klik op de diverse links hieronder. Soms is het een filiaal dat rechtstreeks reageert, omdat de winkel, tankstation of restaurant zelf de wegwerpbekertjes inkoopt. Een andere keer is het het hoofdkantoor van een keten, dat reageert. Tango (Eemnes) en Starbucks (Hilversum) hebben ondanks herhaalde verzoeken niet gereageerd op de vragen van Meldpunt (maar hun wegwerpbekertjes zaten wel in de steekproef).

• Reactie Hema, Hilversum – via hoofdkantoor in Amsterdam.
• Reactie Kiosk, Hilversum – via NS
• Reactie Albert Heijn, Utrecht – via hoofkantoor in Zaandam.
• Reactie McDonald’s (McCafé), Hilversum – via hoofdkantoor McDonald’s Nederland.
• Reactie Omroep MAX, Hilversum.
• Reactie, Esso Amsterdam langs de A2.
• Reactie Total, Zeewolde – via leverancier.
• Reactie Esso, Kampen.

Reactie van de onderzoeker bij de steekproef

De Belgische onderzoeker Roeffaers heeft de reacties ook onder ogen gekregen en concludeert:

“Wat opvalt, is dat verschillende bedrijven erkennen dat het vrijkomen van microplastics uit wegwerpverpakkingen een relevant maatschappelijk probleem vormt. Tegelijkertijd lopen de reacties sterk uiteen: van bereidheid tot actie tot terughoudendheid en methodologische bedenkingen, of zelfs geen reactie.”

“Vanuit wetenschappelijk oogpunt is het logisch dat er vragen gesteld worden over reproduceerbaarheid en statistische onderbouwing. Tegelijk zijn de resultaten onderling wel opvallend consistent. Ik vind het waardevol om met enkele van deze partijen in gesprek te gaan. Niet alleen om het huidige onderzoek toe te lichten, maar ook om samen te verkennen hoe we de problematiek met robuustere methodes en grotere steekproeven verder kunnen onderbouwen.”

(Bron: KU Leuven, Universiteit Utrecht. Foto: © MAX)