De doorgerekende programma’s bij de verkiezingen: ‘En bij wie halen ze het weg? Bij de zorg! Waarom niet bij de rijken?’

Partijen die voor de verkiezingen hun programma laten doorrekenen

Deelname aan deze CPB-traditie om verkiezingsprogramma’s door te laten rekenen is vrijwillig. Dit is de 12^e editie (CPB-Keuzes-in-Kaart-2027-2030) voor de verkiezingen. Het doel is om kosten en effecten van plannen zichtbaar te maken, nu maar zeker op de lange termijn.

10 partijen hebben voor deze verkiezingen hun plannen laten doorrekenen: GroenLinks-PvdA, VVD, NSC, D66, BBB, CDA, SGP, ChristenUnie, Volt en JA21. PVV, SP, Denk, PvdD en FVD hebben niet meegedaan. Sommige partijen kiezen ervoor geen rekenwerk te laten doen om ‘lastige cijfers’ uit de weg te gaan of omdat ze grote twijfels hebben over de rekenmethoden. Voorstanders zeggen dat doorrekeningen helpen bij transparantie en vergelijkbaarheid tussen de verkiezingsprogramma’s.  Tegenstanders wijzen op ‘modellimieten’ en politieke keuzes, die moeilijk in 1 model passen.

Wat is de bedoeling?

De doorrekening laat zien wat plannen kosten, waar het geld vandaan komt en welke effecten ervanuit kunnen gaan (bijvoorbeeld voor wat betreft koopkracht, schulden, armoede en investeringen). Wat de kiezers aangaat: het is niet bedoeld als een stemwijzer. Het zegt niets over waarden of prioriteiten in het programma of wat politiek wenselijk is, maar wél over de financiële haalbaarheid.

Ook de afruilmogelijkheden op de verschillende beleidsterreinen worden zo zichtbaar. Bij de kabinetsformatie helpt het om te zien welke compromissen budgettair mogelijk of onmogelijk zijn. De CPB-berekeningen zijn geen exacte schattingen, maar modeluitkomsten waarin altijd een bepaalde onzekerheid zit. Ze verhelderen vooral de vergelijkingen.

Doorrekening per deelnemende partij aan de verkiezingen

Keuzes in Kaart laat in 1 oogopslag zien wat de grote verkiezingsthema’s de politieke partijen in geld waard zijn. Meldpunt Actueel heeft bij het lezen daarvan vooral op de volgende thema’s gelet: zorg, eigen risico, defensie, onderwijs, wonen, stikstof/klimaat en (arbeids)migratie.

Veel van deze thema’s, die 50-plussers raken, zijn de voorbije weken aan de orde gekomen in onze uitzendingen met de lijsttrekkers van achtereenvolgens BBB, D66, VVD, CDA en GroenLinks-PvdA. Op vragen van kijkers en volgers op social media waarom PVV als grootste fractie in de Kamer niet in die uitzendingen is voorgekomen, is het antwoord dat deze partij de uitnodiging van Meldpunt Actueel heeft afgeslagen.

Het CPB geeft in zijn rapport ook aan waar het geld vandaan komt per thema en waar afruil mogelijk is. Want net als bij uw huishoudbudget moeten sommige zaken wijken voor andere, omdat anders het geld op is. De rekening voor de hogere defensie-uitgaven door de NAVO-norm van 5 procent van het bruto nationaal product (BNP) zal grotendeels ten koste gaan van de zorg. Dat blijkt uit de doorgerekende partijprogramma’s voor deze verkiezingen. Het eigen risico dat nu nog op 385 euro staat, zou in de plannen van het kabinet vóór de val in juni naar 170 euro moeten gaan ‘in het basispad’ voor 2030. Daar kunnen de meeste partijen die deelnemen aan de doorrekeningen zich niet in vinden.

Na de lijsttrekkersuitzendingen vellen onze melders over het algemeen een hard oordeel over de partijprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen. Al die meldingen worden het best beschaafd verwoord door die ene regel van een anonieme melder: “En bij wie halen ze het weg? Bij de zorg! Waarom niet bij de rijken?”

Voorbehoud bij de doorrekeningen

Er moet wel 1 belangrijk voorbehoud worden doorgemaakt voor al deze doorberekeningen, zo blijkt uit een uitzending van Nieuwsuur. Er blijkt regelmatig een verschil te zijn tussen de ingeleverde plannen door partijen om te laten doorberekenen door het CPB en hun verkiezingsprogramma’s. Dat kan soms miljarden op de staatsbegroting uitmaken.

Joost Eerdmans, lijsttrekker van JA21, ontkent dat niet in de uitzending. Maar hij is zeker niet de enige die een aangepaste versie van de plannen uit het verkiezingsprogramma heeft ingeleverd. Het verschil ligt ook aan het verzoek van het CPB aan de diverse partijen om hun plannen iets nader te concretiseren alvorens ze te laten doorrekenen.

GroenLinks-PvdA

• Zorg: als enige grote partij bij de verkiezingen méér uitgaven, geen grote ombuigingen. Stapsgewijs afschaffen eigen risico. Handhaaft de halvering tot 170 euro.
• Defensie: extra verhoging, maar minder nadruk dan velen (NAVO-norm hoeft pas in 2035 gehaald te worden. In de begroting kijken ze nog niet verder dan tot 2030).
• Onderwijs: investeringen, het ‘menselijk kapitaal’ (lees: leraren) stijgt.
• Wonen: afbouw hypotheekrenteaftrek (trekt daar 12 jaar voor uit); investeringen in woningbouwsubsidies.
• Klimaat & stikstof: stevige maatregelen (heffingen, normeringen).
• Migratie: minder nadruk op bezuinigingen op opvang.
• Kosten voor al deze plannen: deels gefinancierd via hogere winst- en vermogensbelastingen.

Lees ook dit achtergrond verhaal bij de verkiezingen: Dit zijn de plannen van Frans Timmermans (GroenLinks – PvdA)

VVD

• Zorg: ombuigingen, eigen risico omhoog (naar 440 euro). Dit hangt samen met het gegeven dat bij verlaging de premie voor de zorgverzekering enorm zou stijgen.
• Defensie: flinke stijging. De zogenaamde NAVO-norm staat centraal.
• Onderwijs: hier en daar bezuinigingen op hoger onderwijs.
• Wonen: subsidies voor bouw; geen sterke prijsstijging.
• Klimaat & stikstof: minder ambitie in sommige sectoren; sommige heffingen afgeschaft.
• Migratie: maatregelen om instroom te beperken; kosten omlaag.
• Ontwikkelingssamenwerking: grote bezuinigingen.
• Geld vindt de VVD deels via verkoop van staatsdeelnemingen in bedrijven en door ombuigingen.

Lees ook: Dit zijn de plannen van Dilan Yeşilgöz (VVD)

NSC

• Zorg: lagere collectieve zorguitgaven. Eigen risico bevriezen op het huidige niveau van 385 euro per jaar.
• Defensie: extra middelen (maar minder dan sommige andere partijen).
• Onderwijs: inzet op leven lang ontwikkelen.
• Wonen: stimuleert woningbouwsubsidies.
• Klimaat/stikstof: weinig extra reductie; sommige klimaatmaatregelen afgebouwd.
• Migratie: beleid dat migratie beperkt. Hierdoor daalt op termijn de vraag naar woningen.

D66

• Zorg: ombuigingen door het niet langer meer vergoeden van ’onbewezen behandelingen; focus op preventie. Eigen risico bevriezen op het huidige niveau van 385 euro per jaar, maar voor chronisch zieken verlaging naar 220 euro per jaar.
• Defensie: substantieel meer, richting de NAVO-norm.
• Onderwijs: sterke investeringen; menselijk kapitaal omhoog.
• Wonen: afbouw hypotheekrente (trekt daar 12 jaar voor uit), grotere nieuwbouwinspanningen.
• Klimaat & stikstof: sterk inzetten op normering en subsidies.
• Migratie: maatregelen gericht op regulering; kosten naar beneden door minder opvang.

Lees ook: Dit zijn de plannen van Rob Jetten (D66)

BBB

• Zorg: grote ombuigingen worden beperkt. Handhaaft de voorgenomen halvering tot 170 euro, die voor de verkiezingen al hun uitgangspunt was (in het hoofdlijnenakkoord van het nu demissionaire kabinet).
• Defensie: verhoging, maar niet alle extra’s doorgevoerd (geen NAVO-norm).
• Onderwijs: hier en daar bezuinigingen.
• Wonen: vooral bouwen buiten de stad. ‘Iedere regio telt.’
• Klimaat/stikstof: minder inzet; in sommige gevallen meer uitstoot. Stikstofregels vormen in hun ogen een rem op bouwprojecten.
• Migratie: sterk gericht op beperken van asielkosten.
• Ontwikkelingssamenwerking: grote bezuinigingen.

Lees ook: Dit zijn de plannen van Caroline van der Plas (BBB)

CDA

• Zorg: ombuigingen, vaker eigen betalingen. Eigen risico omhoog (naar 440 euro). Dit hangt samen met het gegeven dat bij verlaging de premie voor de zorgverzekering enorm zou stijgen.
• Defensie: extra middelen, verder een “vrijheidsbijdrage” (sociale of militaire dienstplicht).
• Onderwijs: investeert gematigd.
• Woningbeleid: bevat gefaseerde hypotheekrenteafbouw. Trekt daar 30 jaar voor uit.
• Klimaat/stikstof: combinatie van maatregelen; stoppersregelingen voor boeren.
• Migratie: maatregelen ter beperking van instroom.

Lees ook: Dit zijn de plannen van Henri Bontenbal (CDA)

SGP

• Zorg: ombuigingen. Eigen risico bevriezen op het huidige niveau van 385 euro per jaar.
• Defensie: meer uitgaven.
• Wonen: inzet op bouw, maar geen extra stikstofaanpak.
• Klimaat/stikstof: beperkt extra beleid.
• Migratie: nadruk op beperking opvangkosten.

ChristenUnie

• Zorg: deels om­buigingen; kwaliteitstoename beperkt. Eigen risico bevriezen op het huidige niveau van 385 euro per jaar.
• Defensie: extra middelen, inzet op NAVO-norm.
• Onderwijs: beperkte veranderingen.
• Woningbouw: afbouw hypotheekrente (trekt daar 30 jaar voor uit); subsidies omhoog.
• Klimaat/stikstof: sterke inzet met normeringen en heffingen.
• Migratie: maatregelen om instroom te verlagen.
• Sociale zekerheid aangepast.

Volt

• Zorg: ombuigingen; sommige toeslagen vervangen. Eigen risico omhoog (naar 440 euro). Dit hangt samen met het gegeven dat bij verlaging de premie voor de zorgverzekering enorm zou stijgen.
• Defensie: stijging.
• Onderwijs: investeringen, menselijk kapitaal omhoog.
• Wonen: snelle afbouw hypotheekrente in slechts 4 jaar.
• Klimaat: vooral heffingen; sterke emissiereductie ambitie.
• Migratie: stelselherzieningen met huishoudtoelage.

JA21

• Zorg: bezuinigingen en eigen betalingen omhoog; Eigen risico omhoog (naar 440 euro). Dit hangt samen met het gegeven dat bij verlaging de premie voor de zorgverzekering enorm zou stijgen.
• Defensie: verhoging, maar minder dan meeste partijen (noemt niet de NAVO-norm).
• Onderwijs: minder prioriteit; som­mige bezuinigingen.
• Wonen: maatregelen met betrekking tot koopprijzen.
• Klimaat/stikstof: afbouw van subsidies; uitstoot kan stijgen.
• Migratie: sterke beperking asielinstroom.
• Grote lastenverschuivingen en lastenverlaging voor bedrijven.
• Ontwikkelingssamenwerking: grote bezuinigingen.

Kritiek op verkiezingsprogramma’s die snijden in de zorgkosten

Niet alleen onze melders zeggen het over de komende verkiezingen. Maar ook het CPB, het instituut dat kijkt naar de betaalbaarheid van de plannen, ziet hoe verkiezingsprogramma’s die snijden in de zorgkosten op veel kritiek stuiten. Bij de presentatie van Keuzes in Kaart merkt Pieter Hasekamp, directeur CPB, daarover het volgende op: “Nieuwe methoden en innovatieve dingen niet toelaten in het zorgpakket zijn goed voor de betaalbaarheid, maar leiden wel tot problemen voor mensen met bijvoorbeeld chronische ziekten en voor problemen voor de kwaliteit van de zorg. Nederland zal achterblijven bij andere landen.”

Dat risico schuilt natuurlijk altijd in afruilen op verschillende beleidsterreinen. Kiezen voor het een, betekent automatisch dat het ergens ten koste van gaat. Is dat niet juist waarom het gaat bij de verkiezingen?

(Bron: CPB, De Telegraaf, AD, NRC, EW, Independer, archief. Foto: ANP)

Lijsttrekkers aan het woord in Meldpunt Actueel: wat betekenen de verkiezingen voor 50-plussers?