Preventiemaatregelen zijn belangrijk voor de gezondheid, maar we vatten ze vaak op als ‘burgertje pesten’

Preventie van ongezond gedrag, zoals overgewicht

Frank van Lenthe weet als geen ander dat preventiemaatregelen vaak slecht vallen bij de burgers: “Mijn focus in onderzoek ligt op de preventie van ongezond gedrag, zoals overgewicht. We zien dat de afgelopen 30 jaar overgewicht enorm is toegenomen, zowel onder jongeren als volwassenen. Dat is geen toeval, het is niet zo dat wij meer zijn gaan houden van ongezonder eten. De toename van het aantal mensen met overgewicht is geen individueel probleem, maar een maatschappelijk probleem. De boodschap moet daarom niet zijn ‘wat kunt u hieraan doen?’ maar vooral ‘wat kunnen wij doen om de toename tegen te gaan?’ Die boodschap komt veel minder aan bod en is bovendien lastig uit te leggen. Maar het is wel de weg naar enorme winst voor de volksgezondheid.”

Preventie is een lastige boodschap

“Die ingewikkelde boodschap wordt ook wel de ‘preventieparadox’ genoemd,” vervolgt Van Lenthe. “Het zit zo: er wordt (terecht) veel aandacht besteed aan mensen met ernstige vormen van obesitas, omdat zij kans hebben op ernstige gezondheidsrisico’s. Maar de groep mensen met overgewicht is veel groter, en ook in deze groep krijgt een (kleiner) percentage mensen te maken met gezondheidsproblemen. Een klein percentage van een grote groep is echter een heel grote groep.”

Maatregelen die ervoor zorgen dat iedereen een beetje gezonder wordt

“Dat vraagt om maatregelen die ervoor zorgen dat iedereen een beetje gezonder wordt. Als de maatschappij zich op deze grote groep richt, door preventiemaatregelen, dan valt er maximaal gezondheidswinst te behalen. Maar het is een moeilijke boodschap. Want mensen denken dan: ‘Ja, maar waarom moet ik gezonder leven, als ik een kleine kans op gezondheidsproblemen heb?’”

Supermarkten een beetje gezonder inrichten

“De overheid moet daarvoor maatregelen nemen. Bijvoorbeeld door af te dwingen dat supermarkten een beetje gezonder moeten worden ingericht. Dat zal een positief effect hebben. En het valt ook uit te leggen aan de burger. Niet eenvoudig, maar wel noodzakelijk, is om ook die ingewikkelde ‘preventieparadox’ aan mensen uit te leggen. Dus: preventieve maatregelen zoals een belasting op suikerhoudende dranken zijn niet bedoeld om het individu te pesten, maar om de goede gezondheid van de Nederlanders te vergroten.”

Het bevorderen van een gezonde leefomgeving

“Als voorbeeld neem ik de afgelopen COVID-pandemie. Overgewicht en obesitas bleken de kans op ziekenhuisopname te vergroten. Toch waren het vooral mensen met overgewicht, en niet met ernstige vormen van obesitas, die in het ziekenhuis kwamen. Die laatste groep had daar weliswaar meer kans op, maar de groep mensen met overgewicht was in aantallen groter. Als we ons willen voorbereiden op een eventuele volgende epidemie, is een goede volksgezondheid daar een belangrijk onderdeel van. En dat kan via het bevorderen van een gezonde leefomgeving.”

Verschillende denkwijzen over preventiemaatregelen

“Ik zie dat veel politieke partijen preventie wel belangrijker zijn gaan vinden,” aldus Van Lenthe. “Links-progressieve partijen zien preventie wel sneller als iets collectiefs, voor de hele bevolking. Terwijl rechtse partijen het thema preventie meer verleggen naar het individu en de eigen keuze blijven benadrukken. Daarnaast wordt beleid beïnvloed door lobbyisten uit het bedrijfsleven, voor wie preventiemaatregelen niet passen in het winstplaatje. Maar juist deze benadering staat onze boodschap in de weg.”

Uitnodiging tot discussie

“Maar het probleem ligt niet alleen daar. Stel, ik pleit voor belasting op suikerhoudende dranken. Dan verwacht ik ook weerstand van burgers. Ik kan het uitleggen en besef ook dat er misschien meer nodig is. Ik sta open om met iedereen, ook met u (de lezers en kijkers), hierover van gedachten te wisselen.”

Luister hier naar de LeefstijlLab podcast ‘De gezondheidskloof tussen arm & rijk (met prof. Frank van Lenthe)’ van maker Dr. Roel Hermans.

(Bron: Erasmus MC, archief. Foto: Shutterstock)

Het belang van preventie: van ziekte behandelen naar ziekte voorkomen