Gaat AI onze banen overnemen? ‘Er zijn ook kansen, bijvoorbeeld in de zorg’
AI (kunstmatige intelligentie) verandert de wereld snel. Ook de arbeidsmarkt krijgt er steeds vaker mee te maken. De aangekondigde reorganisatie bij ABN AMRO met een banenverlies van 5.200 banen is deels aan AI toe te schrijven. Toch zeggen veel experts dat we niet bang hoeven te zijn voor massawerkloosheid. Er zullen ook juist nieuwe kansen en banen door ontstaan. We leggen uit hoe dat zit en laten melders aan het woord over hoe AI hun werk beïnvloedt.
“Die AI-taalmodellen begrijpen heus niet alles.”
Meldster Caroline nam de proef op de som en zag het verschil niet qua resultaat: “Ik denk dat AI met gemak het werk van een leidinggevende in het middenkader kunnen doen. Zo liet ik bijvoorbeeld AI een mail schrijven als zo’n manager. Nou, het klonk exact zoals de mensen waarmee ik werk op dat niveau.”
Berend werkt als softwareontwikkelaar en brengt enige nuance aan. Hij bespeurt nog steeds de noodzaak van mensenwerk naast AI: “Ik werk met een systemen en regels die wel degelijk menselijke elementen vereisen,” schrijft hij vol optimisme. “Die AI-taalmodellen begrijpen heus niet alles. Vooral niet als het heel specifiek is voor het bedrijf, waar ik werk. En ze missen kritisch denkvermogen. Kan ik vervangen worden? Uiteraard, maar niet voor lange tijd. Indien nodig kan ik op bepaalde vaardigheden terugvallen, wat AI niet kan.”
Bepaalde beroepen lopen gevaar door AI
In het UWV-onderzoek Op weg naar AI die werkt voor iedereen zeggen 19 experts dat routinematig werk en taal- en datataken kwetsbaar zijn. Vooral in kennisintensieve sectoren zullen werknemers de grootste gevolgen merken. AI kan creatieve en analytische taken uitvoeren, zoals ontwerpen, schrijven of data-analyses. Daardoor lopen beroepen in de administratie, financiën, juridische sector, klantenservice, consultancy, ICT en sommige creatieve beroepen gevaar. In die hoek gaan potentieel de meeste banen verloren, zegt het UWV.
Melder Twiske ziet dat letterlijk momenteel op zijn werk gebeuren: ”Bij mij op de zaak zijn 2 van de in totaal 20 werknemers ontslagen. Dat is rechtstreeks aan AI te wijten. Dat waren collega’s die vergaderingen notuleerden en weekplanningen maakten. Dat wordt nu grotendeels door AI gedaan. Het werk van voorheen 3 man valt nu onder de verantwoordelijkheid van 1 persoon.”
Onno Faber denkt dat het nog wel even duurt in zijn wereldje van de creatieve diensten: “Voordat AI mensen op senior niveau volledig vervangt, tenminste. Maar het maakt junioren al tamelijk overbodig. En het begint al door te dringen tot bepaalde taken in het middenkader.” Maar zijn kunstenaarschap, een carrière die hij daarnaast ambieert, is danig in het slop geraakt. “Er zijn nog maar heel weinig mensen die toegewijde kunstenaars vragen voor een ontwerpklus. Dat kan de snuffelstagiair tegenwoordig ook, als die een beetje handig is met AI. Het ziet er algauw best ‘acceptabel’ uit.”
“De angst voor nieuwe technologie is eeuwenoud”
Bekijk deze explainer van de Universiteit van Utrecht waarin de Belgische universitair docent Emilie Rademakers uitlegt dat er zeker banen zijn, die zullen verdwijnen: “De angst voor nieuwe technologie is eeuwenoud. Maar de werkgelegenheid is na de industriële revolutie hoger dan ooit.”
Het is niet alleen kommer en kwel, beweert ook Anna Salomons, hoogleraar werk en ongelijkheid aan de Utrecht School of Economics. Op de site van de Sociaal Economische Raad (SER) constateert zij dat anderen juist voordeel kunnen behalen uit de situatie. AI kan namelijk de drempel verlagen voor de zogenaamde ‘cognitieve beroepen’. Mensen die minder sterk zijn in schrijven of analyseren, kunnen dankzij AI tegenwoordig toch op een hoger niveau gaan werken.
AI bedreigt niet alleen arbeidsmarkt maar leidt ook tot nieuwe banen
Ook ziet Salomons dat AI weliswaar taken overneemt, maar dat hogere productiviteit ook leidt tot nieuwe vraag. Mensen blijven altijd meer goederen en diensten willen. Daardoor ontstaan juist nieuwe banen. Voorbeelden die zij noemt zijn: AI-ontwikkelaars, datatrainers, coaches en zorgfuncties die door technologie ondersteuning krijgen.
Rademakers komt met een pakkend voorbeeld om dat inzichtelijk te maken. Ze neemt ons mee naar een autofabriek in 1975, waar auto’s nog geheel met de hand in elkaar worden gezet. Dat doen robots vandaag de dag. Maar aan de andere kant van de markt komen er juist banen bij: “Auto’s worden door de inzet van robots goedkoper, waardoor er meer geld kan worden uitgegeven aan andere dingen.” Consumenten kunnen dan bijvoorbeeld vaker gaan uit eten. “Dan komt er meer vraag naar andere beroepen, zoals zijn kok, afwassers en pizzabezorgers,” zegt Rademakers. “Verder verzinnen we steeds meer nieuwe dingen om te doen.”
Beroepen als social media manager of lifestyle coach zijn betrekkelijk nieuw, net als treinmachinist, piloot en fotograaf ooit nieuwe vakken waren. Elke tijd creëert weer nieuwe beroepen, wil ze maar zeggen.
“Hoe kunnen we ervoor zorgen dat AI onze banen versterkt?”
Het probleem schuilt er volgens Rademakers in dat die ‘ouderwetse monteur’ niet direct een van die nieuwe beroepen gaat uitvoeren. De kans op werkloosheid is groot in die categorie. “Robots en computers nemen vooral de banen over van mensen met een laag of gemiddeld salaris.” Het creëert vooral ongelijkheid op de arbeidsmarkt, maar niet massale werkeloosheid.
“Bij AI zit het anders. Daar heeft het effect op meer beroepen. Er zijn nu ook toepassingen in de medische en wetenschappelijke wereld. AI kan ons helpen slimmer, sneller, beter te worden in ons werk.” In Rademakers ogen is de vraag niet of AI onze banen afpakt maar “hoe we ervoor zorgen dat AI onze banen versterkt.”
Ook Salomons ziet veel mogelijkheden ontstaan in bepaalde sectoren, waar nu juist groot personeelstekort is: “Bijvoorbeeld in de zorg. Hoe mooi zou het zijn als verpleegkundigen met behulp van AI een deel van de taken van artsen konden overnemen? Of dat AI kan helpen met de administratieve handelingen die medisch personeel moet uitvoeren?” Meldpunt Actueel heeft daar vrij recent nog aandacht aan besteed.
Grote reorganisatie bij ABN AMRO
De inzet van AI zorgt nu al voor grote veranderingen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de reorganisatie bij ABN AMRO, waar 5.200 banen verdwijnen. De nieuwe Franse bestuursvoorzitter Marguerite Bérard zet zwaar in op automatisering. Ook andere banken, zoals ING en ASN, schrappen banen door digitalisering.
Volgens Henk Volberda, hoogleraar Strategie en Innovatie aan de Universiteit van Amsterdam, staan we op een kantelpunt. Hij onderzoekt wereldwijd hoe werk verandert. Zijn verwachting voor 2025-2030 luidt:
- 1/3 van de banen blijft hetzelfde
- 1/3 derde werkt samen met AI
- 1/3 derde wordt volledig geautomatiseerd
Hij ziet ook dat 40 procent van de bedrijven nu al AI inzet. Dat maakt organisaties productiever, maar helaas kost het ook banen. Tegelijkertijd ziet ook hij, net als de hierboven aangehaalde Utrechtse experts, nieuwe functies ontstaan rond data, techniek en AI-beheer.
De arbeidsmarkt koelt ondertussen af. Volgens het CBS zijn er voor het eerst sinds 2021 meer werklozen dan vacatures. De reorganisatie van ABN AMRO laat deze omslag duidelijk zien.
Wat kunt u zelf doen, als u uw baan dreigt te verliezen door AI?
Werknemers die hun baan verliezen, kunnen zelf stappen zetten. Belangrijk is om het contract goed te controleren, vooral de vooral de opzegtermijn en de transitievergoeding. Ook is het slim om te vragen naar de herplaatsingsplicht: werkgevers moeten kijken of er binnen het bedrijf ander werk is. Verder helpt omscholing, vaak te betalen uit de transitievergoeding. Nieuwe kennis vergroot de kans op werk, zeker in sectoren waar nog veel vraag is, zoals transport, verkoop, techniek, zorg en bouw.
(Bron: UWV, SER, UVA, UU, De Telegraaf, Reddit, archief. Foto: Shutterstock )
Regels voor robots in ouderenzorg nodig: “De menselijke maat moet gehandhaafd blijven”