Wat zegt onderzoek over oorzaken en behandeling dementie?
Het aantal dementiepatiënten verdubbelt de komende decennia. De wetenschappelijke zoektocht naar oorzaken en effectieve behandeling van de ziekte is in volle gang. Zo zijn er openstaande vragen over plasticgebruik en ziekmakende bacteriën in de mond die mogelijk een rol spelen bij de ziekte van Alzheimer. Meldpunt spreekt erover met onderzoekers, professor neuropsychologie Erik Scherder en Alzheimer Nederland.
Een uitdagende omgeving
Ze was altijd een actieve en zelfstandig wonende vrouw, de 83-jarige An de Haas. Maar in 2024 krijgt ze problemen met het onthouden van gebeurtenissen. En die geheugenproblemen verergeren. Dochter Patricia vertelt: “We maakten ons zorgen dat ze haar eten zou vergeten, of dat ze medicijnen niet inneemt.” Na een paar maanden stelt de huisarts de diagnose: An heeft dementie.
Ze kan niet thuis blijven wonen. Met hulp van haar dochter komt An bij zorginstelling Grootenhout terecht, waar het gevoel direct goed is. Ze raakt snel gewend aan het wonen op de gespecialiseerde instelling, die landelijk gelegen is nabij het Brabantse Mariahout. “De basis is gewoon dingen zelf blijven doen,” zegt directeur Francien van de Ven. “Dat wordt bij mensen met dementie vaak als onmogelijk gezien. Wij zeggen: het kan wel, maar je moet een uitdagende omgeving maken.” Die benadering pakt goed uit voor An, zo is te zien in de uitzending van Meldpunt op 23 mei 2025.
310.000 mensen in Nederland met dementie
An is 1 van de ongeveer 310.000 mensen in ons land met dementie. Het is een verzamelbegrip, want dementie is er in meer dan 50 vormen. De meest voorkomende vorm is de ziekte van Alzheimer (circa 70 procent), gevolgd door vasculaire dementie (circa 15 procent). Alzheimer Nederland zet zich in voor patiënten, en geeft voorlichting, zo legt Henriette Brons van Alzheimer Nederland in Meldpunt uit.
Het RIVM becijferde vorig jaar in de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2024 de grote groei van dementie in de komende jaren. De ziekte gaat tot 2050 verdubbelen in Nederland, is de prognose. “Je zal er rekening mee moeten houden vaker een Alzheimerpatiënt tegen te komen op straat,” zegt Erik Scherder in Meldpunt.
Mondzorg
Voor een grote groep Nederlanders wordt wetenschappelijk inzicht in de ziekte van levensbelang. Een vroege opsporing kan helpen om de ziekte effectiever te behandelen. Zo wordt in de mondzorg gekeken naar bepaalde ziekmakende mondbacteriën.
Hoogleraar orale microbiologie van het universitair tandheelkundig centrum ACTA, Bastiaan Krom en zijn assistent Caroline de Jongh doen onderzoek naar het verband tussen ziekmakende bacteriën in de mond en de ziekte van Alzheimer. Krom: “Vanaf 50 jaar heeft meer dan de helft van de mensen parodontitis, een ernstige ontsteking van tandvlees. Daarbij krijg je ophoping van bepaalde bacteriën, de zogeheten Porphyromonas gingivalis. Die is gevonden in de hersenen van overleden patiënten met de ziekte van Alzheimer, maar niet in de hersenen van gezonde personen.” Dat is reden om heel precies naar die verdachte bacterie in de mond te kijken.
Krom waarschuwt wel: er is in muizen onderzocht dat mondbacteriën daadwerkelijk in de hersenen terecht kunnen komen. “Maar het is nog zeker niet zover dat we kunnen zeggen dat dat in mensen ook gebeurt.” Er is nog geen vaststaande relatie tussen parodontitis en Alzheimer vastgesteld. Ook prof. Erik Scherder ziet dat het bewijs voor een oorzakelijke relatie nog ontbreekt.
Steeds meer ouderen hebben hun eigen gebit nog. Goede mondzorg is cruciaal voor de algemene gezondheid, stelt ook tandarts-geriater Peter de Goede die regelmatig voorlichting geeft over een goede verzorging. We zien hem in Meldpunt aan het werk op een zogenoemde Vitaliteitsdag in Brabant, waar senioren hun gezondheid en gebit laten checken.
Oorzaak dementie
Ook de zoektocht naar de oorzaak van dementie is in volle gang. De afgelopen jaren zijn de zorgen over de effecten van plastic in het brein toegenomen. In mei 2025 werd in een Amerikaanse studie geconcludeerd dat er veel microplastics in hersenen terechtkomen. Na de publicatie ontstond wetenschappelijke discussie over de meetmethode. Wel is vast komen te staan dat in de hersenen van Alzheimerpatiënten meer plastic wordt aangetroffen dan in het brein van gezonde mensen.
Toxicologen Emma Kasteel en Remco Westerink van de Universiteit Utrecht werken bij MOMENTUM, een groot Nederlands project dat onderzoek doet naar de gezondheidseffecten van micro- en nanoplastics. Kasteel vertelt over de lopende studies in Meldpunt: “Er zijn microplastics teruggevonden in hersenen, lever, placenta, in veel verschillende organen.” De onderzoekster legt uit: “Wat we weten over mensen met Alzheimer is dat de bloed-hersenen barrière niet zo goed werkt. Dat is een soort beschermlaag in de hersenen. Die microplastics lijken daar overheen te kunnen komen. Die barrière is dus wat lek. Dat zou er heel goed voor kunnen zorgen dat we meer microplastics zien in de hersenen van patiënten met Alzheimer.”
Kasteel benadrukt: “We hebben totaal geen aanwijzingen dat microplastics de ziekte van Alzheimer kunnen veroorzaken, maar we kunnen het niet uitsluiten.” Eigenlijk moet er nog veel meer onderzoek gedaan worden. Het meest aannemelijk lijkt dat door de ziekte van Alzheimer meer plastic in het brein wordt aangetroffen en niet andersom, denkt ook hoogleraar Scherder. Maar om harde conclusies te kunnen trekken zijn meer onderzoeksgegevens nodig.
Onderzoek naar microplastics in wegwerpbekertjes
Maarten Roeffaers, hoogleraar biochemie bij de KU Leuven bestudeert plasticdeeltjes. Hij onderzocht begin 2025 voor de Belgische omroep VRT wegwerpbekertjes op afgifte van plastic deeltjes. Die deeltjes komen los door de wrijving wanneer in elkaar geschoven bekers uit elkaar gehaald worden, vermoeden de onderzoekers. “De kans is groot, dat 99 procent daarvan het lichaam gewoon via de stoelgang verlaat. Maar de vraag is wat dat kleine percentage, van duizenden deeltjes, als resultaat op lange termijn hebben,” zegt Roeffaers.
Meldpunt gaf de onderzoekers in Leuven een aantal Nederlandse wegwerpbekertjes van verschillende bedrijven. Roeffaers en zijn team meten dat in koud water gemiddeld 4.600 microplastics per beker zitten, waarvan ongeveer 85 procent kleiner is dan 5 micrometer. Bij blootstelling aan warm water stijgt dat aantal microplastics met een factor 7. Het onderzoek is echter niet-statistisch onderbouwd. Om dergelijke verschillen betrouwbaar vast te stellen, is verder onderzoek nodig met veel grotere steekproeven. De resultaten zijn dus indicatief, maar ze tonen volgens Roeffaers wel trends en geven aanleiding tot verder onderzoek. “Ik denk dat we vooral moeten aanraden om bewust gebruik te maken van al die producten,” zegt hij. “Vanuit het voorzorgsprincipe: als je niet weet wat de effecten zijn, kan je er het beste voorzichtig mee omgaan en het gebruik minimaliseren.”
De bedrijven die de geteste bekertjes gebruiken, benadrukken dat alle wegwerpbekertjes voldoen aan wettelijke normering. Omdat het om een louter indicatieve steekproef gaat, is het niet mogelijk conclusies te verbinden aan deze test, laten zij aan Meldpunt weten. Sommige concerns roepen wel op tot een bewust gebruik van plastic. De verschillende reacties op de steekproef kunt u hier uitgebreid lezen.
(Bron: KU Leuven, Universiteit Utrecht, ACTA. Foto: Shutterstock)