Het belang van preventie: van ziekte behandelen naar ziekte voorkomen

Achtergrond nadruk op preventie

De 4-delige docuserie De Toekomst is Grijs (gevolgd door tv-debatten), die Omroep MAX in het najaar van 2025 gaat uitzenden, zal het thema vergrijzing uitgebreid in kaart brengen. De schatkist heeft een bodem, de zorg begint onbetaalbaar te worden. Dilemma’s als mantelzorg door familieleden of het wel of niet tot operatie overgaan bij oudere patiënten zullen daarbij zeker aan bod komen. Over alles valt te praten. Ook preventie zal ter sprake komen.

Nationaal Preventieakkoord

Op het gebied van gezonde voeding heeft Meldpunt op tv en online vaak aandacht besteed aan preventie. In 2018 is het Nationaal Preventieakkoord, het geesteskind van toenmalig staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, van start gegaan. Daarbij is 2040 het streefjaar, waarin roken, problematisch alcoholgebruik en overgewicht tot een minimum moeten zijn teruggebracht. Bij tussenreportages staat men steeds stil of het doel ook daadwerkelijk wordt bereikt. In de slipstream van deze lange strijd is een nieuwe discussie ontstaan hoe dichtbij fastfoodketens mogen staan in de omgeving van scholen.

Ziek door voeding

Dat het winkelend publiek het niet gemakkelijk heeft bij het maken van gezonde keuzes, moge duidelijk zijn. Onder de titel Ziek door voeding legt Meldpunt in een uitzending de vinger op de zere plek: het aanbod in de supermarkten, waarvan bijna 80 procent ongezond is. Zo worden de mensen automatisch te dik en eerder vatbaar voor allerlei ziektes. Maar dat is te voorkomen.

Jaap Seidell, hoogleraar Voeding en Gezondheid in Amsterdam, vindt het zelfs ‘tijd voor revolutie’. Naar zijn idee moet er veel meer verontwaardiging komen over het voedselaanbod in de winkels.

Eigen verantwoordelijkheid?

Meldpunt presentatrice Elles de Bruin vraagt in haar tweewekelijkse column regelmatig aandacht voor preventie door gezonder eten en beweging. Het kan de oplopende kosten van de zorg omlaag brengen. Of de consument ook een eigen verantwoordelijkheid heeft voor de gezondheid, is een gerechtvaardigde vraag in dit licht.

‘Bewegingsarmoede’

Meer bewegen voorkomt ook een hoop gezondheidsproblemen. Geriatrisch traumachirurg Detlef van der Velde zegt tegen Meldpunt dat er een grote ‘bewegingsarmoede’ heerst in Nederland. Hij noemt het de ‘nieuwe epidemie’.

Hij zou liever zien dat mensen hun elektrische fiets laten staan en weer gaan rijden op een non electric bike (gewone fiets), zoals hij het gekscherend noemt. “Na je veertigste neemt je spiermassa met 2 procent af. Beweging voorkomt het ergste. Oké, ik weet dat voor veel ouderen de e-bike zorgt dat ze überhaupt nog buiten komen. Maar een grote groep kan heus nog wel een beetje rijden op een normale fiets. Ook met een beetje tegenwind. Geen enkel probleem.”

Cursus valpreventie

Een andere bron van gezondheidsproblemen bij ouderen zijn valpartijen. Die gaan van een val over loszittende tegels op straat tot een plooi in het tapijt in de eigen huiskamer. Een cursus valpreventie kan een hoop gezondheidsschade wegnemen. Het is ook goedkoper dan operaties.

En zo kunnen we nog wel een tijdje doorgaan. Preventie is zeker niet de sleutel voor alles. Maar een beetje bewustzijn hierover zou de kosten van de gezondheidszorg aanmerkelijk kunnen verlagen. Op dat gebied kan Nederland nog wel het een en ander leren van een ontwikkelingsland als Cuba. Daar leggen ze de nadruk veel meer op preventie dan op genezing. Ze moeten ook wel, want het geld om een alomvattende gezondheidszorg op te bouwen ontbreekt daar nu eenmaal.

Cubaanse lessen over preventie

Het LUMC in Leiden sluit jaren voordat deze discussie over preventie begint, een samenwerkingsovereenkomst (uitwisselingsproject) met hun tegenhanger in Havana. In een zeer lezenswaardig artikel in het vakblad Medisch Contact uit 2013 brengen Paul Jonas, stafdocent huisartsgeneeskunde en Barend Middelkoop, hoogleraar public health, verslag daarvan uit. Het artikel heeft anno 2025 nog niets aan zeggingskracht ingeboet.

De Cubaanse gezondheidszorg boekt indrukwekkende resultaten dankzij een sterke focus op preventie en eerstelijnszorg. Huisartsen en wijkverpleegkundigen spelen hierin een grote rol. Ze doen dat onder anderen met jaarlijkse huisbezoeken. Daarbij maken ze risicoclassificaties en individuele preventieplannen. Gezondheid wordt in dat land gezien als een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. Scholen, de media en lokale gemeenschappen trekken daar samen in op. Specialisten werken nauw samen met huisartsen. Zorgprogramma’s houden op jaarbasis rekening met lokale epidemiologische data. Zo kunnen ze op tijd aanpassingen doorvoeren.

Een in het oog lopend verschil met Nederland is de proactieve, wijkgerichte benadering. Daarin staat preventie centraal. Die staat tegenover de klacht gestuurde, op genezing gerichte zorg zoals wij die in ons land kennen. Wat we precies kunnen leren van Cuba is: kleinere praktijken voor huisartsen, meer samenwerking met GGD’s en sterkere overheidsregie op leefstijlpreventie. Het accent moet verschuiven van ziekte behandelen naar ziekte voorkomen.

(Bron: Nationaal Preventieakkoord, MMC, Medisch Contact, archief. Foto: Shutterstock)

Ziek door voeding