De vergrijzing gaat álle generaties aan: maar zijn we wel voorbereid?
Dat onze samenleving vergrijst, is niet alleen voor ouderen van belang maar voor álle generaties. Want het verandert hoe we samenleven: op het gebied van zorg, maar ook als het gaat over wonen en werken. Zijn we wel voorbereid op de vergrijzing? Over 2 weken ziet u bij Omroep MAX een nieuwe reeks van de 4-delige serie De Toekomst is Grijs. In Meldpunt Actueel bespreken we met gasten, die vorig jaar mee debatteerden of er intussen wat verbeterd is en wat knelpunten blijven.
In gesprek met de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving
De vergrijzing is het thema van de 4-delige serie De Toekomst is Grijs. Voor de uitzending (van 14 november 2025), die als voorbeschouwing geldt, hebben we ook gekeken naar de knelpunten en adviezen die de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) in een rapport in september heeft gepresenteerd. Dat rapport heet Het rimpeleffect: tijd voor een samenlevingsbrede en samenlevingsgerichte benadering van veroudering.
Meldpunt Actueel is naar aanleiding van het rapport in gesprek gegaan met de RVS. Het rapport is een advies naar Kamer en kabinet, maar ook willen de opstellers het middenveld informeren. De onderstaande punten zijn aan de orde gebracht in het gesprek.
RVS over mantelzorg, beleid en de verouderende samenleving
Een ‘verouderende samenleving’ is uitgangspunt van het advies van de RVS. De Raad stelt daarin dat vergrijzing geen tijdelijk probleem of zorgthema is, maar een structureel maatschappelijk gegeven. De komende decennia zal dit het nieuwe normaal vormen. Rond 2040 bereikt Nederland een stabiel hoog niveau van vergrijzing, dat daarna nauwelijks zal afnemen. Volgens de RVS vraagt dit om een fundamenteel andere manier van denken en organiseren: niet langer ‘hoe vangen we de vergrijzingspiek op?’, maar ‘hoe richten we onze samenleving opnieuw in rondom deze blijvende realiteit?’
Vergrijzing: van zorgvraagstuk naar brede maatschappelijke opgave
De RVS stelt dat ouder worden te lang is gezien als een zorgvraagstuk. Vergrijzing raakt echter alle domeinen van het leven. Ze noemen: wonen, werk, inkomen, mobiliteit, onderwijs en sociale samenhang. Maar ook dat het álle generaties aangaat.
De Raad ziet dat beleid en politiek te ‘verkokerd’ opereren, want zorg, wonen en arbeid worden altijd apart behandeld. Maar het zijn thema’s die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Dat leidt tot tegenstrijdig beleid. Burgers worden namelijk geacht langer thuis te wonen en tegelijk meer te werken. Maar intussen verdwijnen voorzieningen in buurten juist. Het gevolg is dat veel maatregelen elkaar onbedoeld tegenwerken. De Raad noemt dit gebrek aan samenhang een belangrijke oorzaak dat oplossingen in de praktijk niet van de grond komen.
Het rimpeleffect: alles hangt met alles samen bij vergrijzing
De RVS beschrijft de maatschappelijke gevolgen van vergrijzing als een rimpeleffect. Want elke beleidskeuze veroorzaakt nieuwe golven, die door de samenleving bewegen. Wie inzet op langer thuis wonen, beïnvloedt automatisch ook zaken als mantelzorg, arbeidsdeelname, woningbouw en openbaar vervoer. Het heeft zelfs invloed op het financiële beleid van banken en verzekeraars.
Daarom pleit de Raad voor een ‘integraal perspectief’. Het gaat om generaties te verbinden. Beleid moet jongeren en ouderen sámen beschouwen. Vergrijzing is geen 65-pluskwestie, maar een maatschappelijke ontwikkeling die iedereen raakt, nu en in de toekomst. Ook wil de Raad ‘domeinen verbinden’. We moeten wonen, zorg, arbeid, mobiliteit en welzijn in samenhang bekijken. Daarnaast signaleert de Raad de noodzaak om overheid en samenleving te verbinden. De overheid moet ruimte bieden aan burgerinitiatieven en lokale oplossingen, in plaats van ze te belemmeren met regels.
Mantelzorg als kernvoorbeeld van botsende systemen
De RVS gebruikt mantelzorg als voorbeeld van hoe verkokerd beleid burgers klemzet. Aan de ene kant wil de overheid dat ouderen langer thuis wonen, wat betekent dat meer mantelzorg nodig is. Aan de andere kant moeten mensen meer uren werken om tekorten op de arbeidsmarkt op te vangen. Die dubbele druk treft vooral vrouwen, die het grootste deel van de mantelzorgtaken op zich nemen. De Raad stelt dat mantelzorg geen geïsoleerd zorgthema is, maar raakt aan arbeidsmarkt, gendergelijkheid, inkomensondersteuning en woonbeleid.
De RVS ziet mantelzorg als het kruispunt waar alle gevolgen van vergrijzing samenkomen. Mantelzorg speelt zich af in het dagelijkse leven van mensen die werk, gezin, zorg en eigen tijd proberen te combineren. Beleid moet daarom niet uitgaan van ‘meer mantelzorgers’, maar van realistische ondersteuning en maatwerk voor wie deze zorgtaken draagt.
Ruimte voor initiatieven en lokaal maatwerk
De Raad ziet dat er in de samenleving al veel burgerinitiatieven zijn, zorgcoöperaties, buurtprojecten, lokale woon-zorgvormen, samenwerking tussen postbezorgers en welzijnsorganisaties. Maar regelgeving werkt vaak belemmerend. Volgens de RVS moet het beleid niet langer vertrekken vanuit wantrouwen en controle, maar vanuit vertrouwen in lokale oplossingen. In plaats van talloze gescheiden potjes en subsidieregelingen, moet de overheid flexibiliteit en eenvoud bieden zodat goede initiatieven kunnen groeien.
Een samenleving die meebeweegt met vergrijzing
De Raad ziet vergrijzing niet als crisis, maar als een nieuwe fase van de samenleving. Ouderen zijn diverser dan ooit. Veel mensen blijven namelijk langer gezond en actief. Tegelijkertijd wonen generaties vaker los van elkaar en neemt vanzelfsprekende onderlinge zorg af. De samenleving moet daarop worden ingericht. Hoe? Bijvoorbeeld met buurtvoorzieningen, die ontmoeting en onderlinge hulp stimuleren. Ook moet er een flexibele woningvoorraad komen. Daarbij denkt de Raad aan woningsplitsen, doorstromen en mantelzorgwoningen. Verder geeft de Raad aan dat er arbeidstijden en verlofregelingen moeten komen, die mantelzorg mogelijk maken. Beleid moet gericht zijn op solidariteit tussen de generaties te versterken in plaats van onder druk te zetten.
Oproep aan politiek en beleid
Met dit advies wil de RVS een ‘injectie in het maatschappelijke debat’ geven. De Raad richt zich op Tweede Kamer, kabinet, gemeenten en het middenveld van maatschappelijke organisaties. De boodschap luidt dat vergrijzing een structureel gegeven is en vraagt om een nieuwe, samenhangende visie, niet om losse maatregelen per sector. De Raad wijst erop dat eerdere adviescommissies en onderzoeken deze noodzaak ook al benoemden, maar dat de uitvoering steeds ’tussen wal en schip’ viel. Nu is het moment om beleid structureel te herzien en samenwerking over domeinen heen af te dwingen.
De ‘verouderende samenleving ís het nieuwe normaal’
Samengevat betreft de kern van de RVS-visie dat de ‘verouderende samenleving het nieuwe normaal ís.’ De Raad ziet vergrijzing niet als bedreiging, maar als een kans om solidariteit, samenleven en zingeving opnieuw vorm te geven. Het rimpeleffect vormt daarbij de leidraad. Elke keuze op het gebied van wonen, werk, zorg of onderwijs heeft gevolgen elders. Alleen als die golven in samenhang worden bezien, ontstaat een houdbare en mensgerichte toekomst voor jong én oud.
(Foto: MAX)